به گزارش مشرق، فضای مجازی به عنوان یکی از جلوه‌های زندگی مدرن اگرچه آسایش و راحتی بیشتری در ارتباطات جهانی ایجاد کرده؛ با این حال مدت‌هاست نوعی دیگر از کودک آزاری را برای کودکان به ارمغان آورده است.

با گسترش فضای مجازی در جامعه امروز، ما شاهد ایجاد دسته‌ای از کودکان هستیم که به واسطه تجارت در فضای مجازی و نمایش تبلیغات در اینترنت به عنوان ابزاری برای کسب درآمد در این محیط شده‌اند.

این دسته از کودکان، کودکان کار مدرنی هستند که اگرچه مشاغل سخت و طاقت فرسا ندارند باز هم برای رضایت صاحبان کسب‌وکارهای مدرن و در بیشتر موارد همراه با تحمیل والدینشان اقداماتی را انجام می‌دهند.

این دسته از کودکان اگرچه در کارگاه‌های زیرزمینی بیگاری نمی‌کنند؛ باز هم خواسته یا ناخواسته وارد بازی اقتصادی بزرگترها می‌شوند؛ کمتر کودکی می‌کنند و تجربیاتی را کسب می‌کنند که در آینده و بزرگسالی ممکن است برای آنها مشکل ساز شود.

محمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان و نویسنده و مترجم کتاب‌هایی همچون: «آموزش حقوق و فرهنگ شهروندی به کودکان» در یادداشتی به تضییع حقوق کودک از این بعد پرداخته است.

این یادداشت بدین شرح است:

در دو دهه گذشته همه ابعاد زندگی بشر، تحت تأثیر پیشرفت‌های شگرف تکنولوژی و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات قرار گرفته است. زندگی کودکان که به دلیل حضور زیاد و زودهنگام در محیط دیجیتال، بومیان دیجیتال نامیده می‌شوند نیز به دنبال این پیشرفت‌ها دچار دگرگونی‌های بی‌سابقه‌ای شده و سرگرمی‌های دیجیتال نقش مهمی در آن یافته است.

باید توجه کرد که در این فضای بی‌انتها و پرسرعت خطرات بسیاری کودکان را تهدید می‌کند و شرایطی فراهم می‌شود که حقوق آنان نقض یا محدود گردد. لازم به یادآوری است که منظور از کودک در این نوشتار به استناد اکثر اسناد حقوق بشری، شخصی است که به سن ۱۸ سالگی نرسیده است. همان‌طور که کنوانسیون حقوق کودک در ماده ۱ خود اشعار می‌دارد: «از نظر کنوانسیون حاضر منظور از کودک افراد انسانی زیر ۱۸ سال است، مگر این‌که طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود».

والدین تصاویر و فیلم‌های خصوصی آنها را در فضای مجازی منتشر می‌کنند و از تصویر و صدای کودکان برای تبلیغ، مدلینگ، کسب دنبال‌کننده و … استفاده می‌کنند

یکی از موضوعاتی که به دنبال گسترش فضای مجازی در جامعه‌ی امروز شکل گرفته است، ایجاد طبقه‌ای از کودکان است که به واسطه فضای مجازی و استفاده از اینترنت به عنوان ابزاری برای کسب درآمد در این محیط به کار گرفته می‌شوند.

وقتی از واژه‌ی کودکِ کار استفاده می‌شود، ناخودآگاه تصویری از کودکانی که در فضاهایی مثل خیابان و چهارراه‌ها کار می‌کنند به ذهن متبادر می‌شود. اما با گسترش فضای مجازی در زندگی عادی انسان‌ها، شاهد کودکان کاری هستیم که با ظاهری آراسته و در خانه‌هایی لوکس زندگی می‌کنند و والدین آنها به خاطر شهرت و در بسیاری از موارد برای کسب درآمد از کودکان خود در فضای مجازی سوء‌استفاده می‌کنند.

کودکانی که برای عکاسی و فیلم‌برداری ساعت‌ها باید جلوی دوربین قرار بگیرند و گاهی گریم‌های سنگین و لباس‌های نیمه‌عریان را تحمل کنند. والدین تصاویر و فیلم‌های خصوصی آنها را در فضای مجازی منتشر می‌کنند و از تصویر و صدای کودکان برای تبلیغ، مدلینگ، کسب دنبال‌کننده و … استفاده می‌کنند. باید گفت این کودکان بدون آنکه بخواهند طعمه‌ی بردگی مدرن در فضای مجازی می‌شوند، زیرا نمی‌توان این کودکان را در خانه زندانی کرد در حالی که همه افراد جامعه در مدرسه، کوچه و خیابان گوشی‌به‌دست هستند و فیلم‌ها را با یکدیگر رد و بدل کرده و آنها را می‌بینند و به هم نشان می‌دهند.

این در حالی است که برخی از والدین خواسته یا ناخواسته کودکان خود را وارد بازی اقتصادی می‌کنند که در آینده و بزرگسالی آنها برایشان عواقب خوبی نخواهد داشت و با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو خواهند شد. ممکن است این‌گونه تصور شود این کودکان که به واسطه نظارت و یا حضور والدینشان از مزایایی مانند شهرت و درآمدزایی در شبکه‌های اجتماعی بهره‌مند می‌شوند در واقع فعالیت لذت‌بخش و جذابی انجام می‌دهند، اما حضور زودهنگام، اجباری و فعالیت در فضایی که همه امور در آن برای سال‌ها ثبت خواهد شد و باقی خواهد ماند، آسیب‌هایی را در پی خواهد داشت که زیر ظاهر جذاب تصاویر ایده‌آل و رؤیایی پنهان شده است و سلامت روان کودک را در حساس‌ترین سال‌های زندگی او نشانه گرفته است. سال‌هایی که شکل‌گیری زیربنای سلامت و شخصیت کودک در حال انجام است.

علاوه بر این، این‌گونه مورد توجه قرار گرفتن کودکان باعث می‌شود آسیب‌هایی جدی به شخصیت آنها وارد شود و ناخواسته مسیر زندگی کودک و آینده شغلی آنها تحت‌الشعاع قرار بگیرد. این خطر نیز وجود دارد که این کودکان در آینده طعمه آزارگران جنسی یا افراد پدوفیلیا قرار بگیرند. زیرا کودکان درکی از شرایط جامعه نداشته و با حضور نمایشی در فضای مجازی، حریم خصوصیشان نقض شده و به جای برآورده شدن نیازهای اساسی و بازی کردن، سوژه تبلیغاتی خانواده و افراد سودجو شده‌اند.

این نقض حریم خصوصی می‌تواند منجر به سرخوردگی و خجالت آنها در بزرگسالی شود و حتی از خانواده خود سوال کنند که چرا بدون رضایت آنها و برای کسب دنبال‌کننده و درآمد و تأمین انواع کمبودهای خود اقدام به انتشار تصاویر و فیلم‌های خصوصی آنها کرده‌اند.

نکته مهم دیگری نیز درباره انتشار تصویر، ویدئو و دیگر اطلاعات شخصی کودک در فضای اینترنت وجود دارد. باید گفت علاوه بر کودکانی که با اهداف اقتصادی و دیده شدن در فضای مجازی هر روزه با انتشار اطلاعاتشان در محیط دیجیتال مواجهیم، امروزه به واسطه‌ی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی با انتشار بی‌رویه عکس‌ها و اطلاعات خصوصی افراد از جمله کودکان نیز مواجه هستیم.

عکس‌هایی رنگارنگ از لحظات مختلف زندگی کودک از بدو تولد در سنین و حالت‌های مختلف که توسط والدین، اقوام و دوستان و به مدد گوشی‌های همراه در شبکه‌های مجازی بارگذاری می‌شود و بی‌ضابطه در اختیار هر کسی قرار می‌گیرد. چنان که در بسیاری موارد به سادگی می‌شود روند هفتگی رشد کودکان را با جزئی‌ترین احوالات چون اولین تجربه‌ی غذا خوردن، دندان درآوردن، راه رفتن، دستشویی رفتن و … را مشاهده کرد.

در واقع بازنشر تصاویر کودکان با اهداف مختلف نظیر تفریح و سرگرمی، نمایش زیبایی و استعدادهای کودک، برانگیختن حس ترحم مخاطبان، تبلیغ کالا و خدمات در فضای مجازی و صفحات اینترنتی نقض حریم خصوصی کودکان و نادیده انگاشتن مصالح عالیه‌ی آنان تلقی می‌شود. از آن جایی که کودکان به دلیل شرایط سنی درک درستی از کارکردهای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی ندارند، اما قطعاً در آینده از مشاهده تصاویر خود در لحظات خصوصی و حالت‌های مختلف به صورت عمومی خجالت کشیده، سرخورده می‌شوند و عزت‌نفسشان خدشه دار خواهد شد.

از منظر حقوقی و طبق کنوانسیون حقوق کودک نقض‌حریم خصوصی کودک جرم محسوب شده و می‌تواند کودک را در معرض مخاطرات و آسیب‌های جسمانی و روانی در آینده قرار دهد و مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک وزارت دادگستری در بیانیه‌ای از همه‌ی رسانه‌ها به‌ویژه رسانه ملی خواسته است کنشگران عرصه حقوق کودک، اشخاص حقیقی و حقوقی حتی والدین و سرپرستان کودکان با احترام به حقوق کودکان و با توجه خاص به مصالح عالیه کودکان، از انتشار تصاویر آنها با هر هدفی در صفحات شخصی، فضای مجازی، سایت‌های خبری و جراید مکتوب خودداری کنند.

در قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی نیز حقوق کودکان به رسمیت شناخته شده است و در سطح جهان کودکان زمانی که به سن قانونی برسند می‌توانند از والدینشان به دلیل نقض حریم خصوصی شکایت کنند.

در اینجا نیز ماده ۳۲ کنوانسیون حقوق کودک، حق کودکان را محترم شمرده و بر حفظ حریم شخصی کودک در برابر تمام اشکال استثمار که هر یک از جنبه‌های رفاه کودک را به مخاطره بیندازد، تأکید دارد. در قانون ایران نیز قوانینی چون قانون حمایت از کودک و نوجوان، از حقوق کودکان حمایت می‌کند و اگر سوءاستفاده از کودکان به حدی باشد که مصداق کودک‌آزاری باشد و منجر به صدمات روحی، روانی و اخلاقی او شود جرم تلقی شده و مورد حمایت قانون قرار می‌گیرد.

شاید بتوان راهکارهای مختلفی در حمایت از حقوق کودکان در محیط دیجیتال ارائه کرد اما به نظر می‌رسد آموزش کودک، نظارت و لزوم قانون‌گذاری مهم‌ترین راهکارها در این خصوص باشد زیرا چنان‌چه کودک در استفاده از محیط دیجیتال آموزش لازم را دریافت کند در همان حال نوعی نظارت بر فعالیت و حضور وی در محیط دیجیتال وجود داشته باشد و قوانین مناسب و کارآمد نیز تدوین گردد، شرایط مساعد در راستای تحقق هرچه بیشتر حقوق کودک در محیط دیجیتال فراهم می‌گردد.

برای مراقبت و همراهی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و بستر نامحدود اینترنت می‌توان از راه‌های مختلف و متفاوتی استفاده کرد که البته همه‌ی این راهکارها در سایه‌ی ایجاد نگرش صحیح و بالا رفتن فرهنگ اجتماعی در پذیرش و استفاده از تکنولوژی است.